Boerencoöperaties in Brazilië die een aantal van 's werelds grootste multinationale landbouwbedrijven bevoorraden, kopen sojabonen die illegaal worden verbouwd op inheemse reservaten in het land, volgens stamhoofden en gerechtelijke documenten, ondanks de publieke beloften van de bedrijven om de landrechten en hulpbronnen van inheemse volkeren te respecteren.

De uitbreiding van commerciële landbouw op inheemse gronden, die ongeveer 13% van het Braziliaanse grondgebied uitmaken, heeft verdeeldheid en gewelddadige conflicten in tientallen gemeenschappen veroorzaakt, aldus de federale politie, de Indigenous Missionary Council van de katholieke kerk en het Braziliaanse overheidsagentschap dat toezicht houdt op inheemse zaken, FUNAI.

De Braziliaanse grondwet reserveerde gronden voor het exclusieve gebruik van inheemse gemeenschappen, terwijl een wet uit 1973 het verhuren van deze gronden of het vormen van partnerschappen om commerciële gewassen te verbouwen, verbiedt.

Maar de beperkingen zijn niet vastgelegd in het wetboek van strafrecht van het land, wat de handhaving ervan moeilijk maakt, zegt de federale politie. En hoewel het legaal is voor stamleden om zelf sojabonen te verbouwen, hebben maar weinigen toegang tot de fondsen die nodig zijn om op commerciële schaal te gaan boeren.

Sinds 2013 is het gebied dat is gewijd aan sojateelt in de 14 inheemse reservaten in de zuidelijkste deelstaat van Brazilië, Rio Grande do Sul, gegroeid tot bijna 28.000 hectare, een toename van 23% in het decennium, volgens eerder niet gerapporteerde satellietgegevens die aan Reuters zijn verstrekt door MapBiomas, een non-profitorganisatie voor landgebruikonderzoek.

"De mensen die de leiding hebben, de opperhoofden, verdienen veel geld terwijl de rest van de gemeenschap sterft van de honger", aldus Aldronei Rodrigues, regionaal hoofd van de federale politie in Rio Grande do Sul.

Volgens FUNAI is het leasen van land voor veel leden van de inheemse gemeenschappen in Brazilië een van hun beste economische opties. Het agentschap zei in een verklaring aan Reuters dat het overheidsbeleid onvoldoende toegang biedt tot krediet of technische ondersteuning om stamleden te helpen zelfstandig aan de slag te gaan met commerciële landbouw.

Omdat er in de reservaten weinig banen zijn, migreren veel mensen om werk te vinden als seizoensarbeiders of in vleesverwerkingsfabrieken voor relatief lage lonen, zeiden lokale bewoners.

"De zoektocht naar betere leefomstandigheden leidde tot verschillende illegale activiteiten, zoals leasen en verbouwen van genetisch gemodificeerde gewassen op hun land, met name in het zuiden van het land," zei FUNAI.

Brazilië is 's werelds grootste producent en exporteur van sojabonen, die worden gebruikt in veevoer, biobrandstoffen en bewerkt voedsel. Uit handelsgegevens van de industrie blijkt dat tweederde van de Braziliaanse oogst uiteindelijk op de wereldmarkt terechtkomt.

In Rio Grande do Sul, met een bevolking van 10,8 miljoen, wordt bijna de hele oogst verkocht aan landbouwcoöperaties, waaronder Cotrijal Cooperativa Agropecuaria e Industrial (Cotrijal) en Cooperativa Triticola Sarandi (Cotrisal), de twee grootste in de staat, volgens twee graanmakelaars.

Reuters sprak met vier inheemse leiders, waaronder de leiders van de reservaten Serrinha en Nonoai, twee van de meest betrokken bij de sojateelt in het noorden van de deelstaat Rio Grande do Sul, die zeiden dat de commerciële gewassen die op hun land werden verbouwd, werden verkocht aan Cotrisal en andere landbouwcoöperaties.

Drie andere leden van de inheemse gemeenschap in Rio Grande do Sul, die anoniem wilden blijven, vertelden Reuters ook dat Cotrisal een belangrijke koper was van soja die door niet-inheemse boeren werd verbouwd op gepacht stamland. "We doen dit soort dingen - het leasen - altijd tegen onze wil, omdat we de indianen geen honger kunnen laten lijden," zei Jose Oreste do Nascimento, die al meer dan vier decennia de Nonoai-gemeenschap van ongeveer 3.600 mensen leidt.

Ongeveer een derde van het 20.000 hectare grote reservaat is bestemd voor sojateelt, zo lieten de satellietbeelden zien, bijna vijf keer zo groot als het sojagebied in 1985, toen MapBiomas begon met het bijhouden van de gegevens.

Marciano Inacio Claudino, opperhoofd van het Serrinha-territorium, vertelde Reuters ook dat Cotrisal regelmatig sojabonen koopt van niet-inheemse boeren die zijn stamland leasen. Het territorium van Serrinha is 12.000 hectare groot en volgens satellietgegevens worden er op ongeveer 6.000 hectare sojabonen verbouwd. "Cotrisal is de belangrijkste," zei hij.

Helvio Debona, een senior Cotrisal-bestuurder, en Enio Schroeder, Cotrijal's vice-president, vertelden Reuters in interviews in april, toen boeren in Rio Grande do Sul hun 2024-soja aan het oogsten waren, die ze verkopen aan grote handelsbedrijven, waaronder ADM , Bunge, Cargill, Louis Dreyfus en COFCO.

'Sojabonen hebben geen merk'
Toen hem werd gevraagd naar mogelijke bronnen van soja die illegaal op inheems land is verbouwd, zei Debona van Cotrisal dat het onmogelijk is om de herkomst van 100% van zijn graanaankopen te traceren. "We kunnen het niet garanderen", zei hij in een interview. "Sojabonen hebben geen merk."

Cotrisal reageerde niet op e-mailverzoeken om verder commentaar. Cotrijal zei dat het geen granen had gekocht van boeren die land in Serrinha pachtten en dat het niet in het gebied actief is.

In de loop der jaren hebben wereldwijde landbouwbedrijven toezeggingen gedaan over het respecteren van landrechten en mensenrechten, waarbij ze hun aandacht voor inheemse gemeenschappen benadrukten in jaarlijkse duurzaamheidsverklaringen.

ADM maakte vorig jaar in zijn meest recente duurzaamheidsrapport geen melding van inheemse rechten of landgeschillen. In een mensenrechtenrapport uit 2022 merkte het bedrijf op dat landgeschillen in Zuid-Amerika wijdverbreid zijn en zei dat het niet rechtstreeks betrokken is bij landgeschillen. Het rapport uit 2022 ging niet in op de teelt op inheemse reservaten.

In een e-mail aan Reuters zei ADM dat het de bevindingen van het persbureau had onderzocht en geen bewijs had gevonden dat de soja die het had gekocht, was geteeld op land dat was gepacht op de reservaten Nonoai en Serrinha. "We betrekken geen granen van inheemse gebieden in de regio Rio Grande do Sul", aldus Jackie Anderson, een woordvoerder van ADM.

Echter, kopen bij grote boerencoöperaties in het zuiden van Brazilië kan de herkomst van granen verhullen, volgens zes rechtszaken die tussen 2008 en 2022 zijn aangespannen door federale aanklagers namens de stammen. Minstens twee van de zaken lopen nog.

Bunge, Cargill, COFCO en Louis Dreyfus reageerden niet op verzoeken om commentaar en verwezen vragen door naar de nationale soja-industriegroep Abiove.

"Cotrijal en Cotrisal hebben aan ons verklaard dat ze geen granen kopen die zijn geproduceerd op de reservaten van Nonoai en Serrinha," zei Abiove in een e-mail. Abiove zei dat haar leden de coöperaties onder druk zetten om ervoor te zorgen dat hun toeleveringsketens voldoen aan wetten en contractuele verplichtingen tegen het kopen van granen uit beschermde gebieden.

Andre Nassar, president van Abiove, zei in een aparte verklaring dat handelaren "alle aankopen" van een coöperatie kunnen stoppen als duidelijk wordt dat deze soja uit reservaten haalt.

Nassar zei dat handelaren coöperaties ook om garanties kunnen vragen dat de sojabonen zijn geteeld door leden van de inheemse gemeenschap - en niet zijn verhuurd aan derden.

Abiove reageerde niet op vragen van Reuters of haar leden ooit een aankoop van Cotrisal of Cotrijal hebben afgewezen, en leverde geen verder bewijs van haar inspanningen om graan van inheemse gronden uit haar toeleveringsketen te verwijderen.

'Een schandalig praktijk'
Reuters heeft gerechtelijke documenten bekeken, waaronder een factuur van Cotrisal uit november 2018 voor aankopen van herbiciden tegen toekomstige levering van granen die waren uitgegeven aan een boer die werd aangeklaagd door federale aanklagers voor het leasen van land om soja te planten in Serrinha.

Gerechtelijke uitspraken in 2017 en 2018, die door het persbureau zijn beoordeeld, bevalen de inbeslagname van tonnen soja die op inheemse gronden zijn geteeld uit silo's die worden beheerd door Cotrisal, Cotrijal en andere coöperaties.

Cotrisal en Cotrijal hebben niet gereageerd op verzoeken om commentaar op de inbeslagnames. In een besluit van juli 2022 waarin maatregelen werden gelast om de praktijk te stoppen, zei federale rechter Diogo Edele Pimentel dat particuliere verpachting van land in het Nonoai-gebied een belangrijke bron van verdeeldheid was.

"Het is een schandelijke praktijk van particuliere toe-eigening van een publiek goed, die de collectieve aard ervan volledig ontsiert en de ongelijkheid in deze gemeenschappen vergroot", schreef hij.

Nascimento, de Nonoai-leider, en zijn zoon en een voormalig FUNAI-functionaris, kregen een boete van in totaal ongeveer 4,5 miljoen real (bijna $ 800.000) voor het verduisteren van winsten uit de illegale verpachtingen, volgens een uitspraak van juli 2019 die door Reuters is ingezien.

Nascimento zei dat er een beroep in behandeling is en dat "alles weer normaal is", waarbij niet-inheemse boeren hun oogsten aan dezelfde coöperaties leveren, waaronder Cotrisal.
"De soja wordt verkocht op de lokale markt. Er zijn overal in de inheemse gebieden landbouwcoöperaties. Er is Cotrisal... en andere grote coöperaties die elke hoeveelheid soja, maïs, alles kopen," zei hij.

In 2021 spanden 11 leden van de Serrinha-gemeenschap een civiele rechtszaak aan bij de federale rechtbank van Carazinho, Rio Grande do Sul, waarin ze hun leider Claudino ervan beschuldigden de sojahandel in het gebied te controleren om zijn familie te verrijken.

De rechtszaak uit 2021 die door Reuters werd beoordeeld, zei dat Claudino afwijkende meningen de kop indrukte met "geweld, onderdrukking en mensenrechtenschendingen."
In een telefonisch interview zei Claudino dat zijn tegenstanders leugens over zijn leiderschap verspreiden en dat het grootste deel van de gemeenschap hem steunt. De rechtszaak loopt nog.

Claudino wordt nog steeds onderzocht - maar is nog niet aangeklaagd - in verband met een dubbele moord in Serrinha in 2021, die de politie en lokale gemeenschapsleden in verband brengen met land- en machtsconflicten die worden aangewakkerd door de sojahandel. Hij ontkent betrokkenheid bij de moorden.

Minstens 30 families die publiekelijk bezwaar maakten tegen Claudino's betrokkenheid bij de sojahandel, hebben het reservaat sinds oktober 2021 verlaten. Volgens drie van de slachtoffers en een rapport uit 2022 van de federale mensenrechtencommissie, die het geweld in verband bracht met de landpachtovereenkomsten, zijn de huizen van verschillende families geplunderd en vernield.

Claudino zei dat slechts een dozijn families het reservaat verlieten in de afgelopen jaren, waarvan sommigen zijn teruggekeerd. "Sommigen zijn al terug. Ik heb het toegestaan. Maar ik ga niet toestaan ​​dat mensen hierheen komen en me weer in de problemen brengen," zei hij.

Advertentie