Iedereen heeft een persoonlijkheid. Die ontkiemt en groeit in ons, als een plant. De ene persoon heeft een meer uitgesproken persoonlijkheid dan de andere. De meesten van ons hebben een ‘normale’ persoonlijkheid. Maar vijf tot tien procent van de mensen heeft een persoonlijkheid die afwijkt van wat als normaal wordt beschouwd. De persoon is ongewoon, grillig, vreemd, te sterk of juist te zwak in emoties, wankel in relaties, te onbeheerst of juist te beheerst, onbuigzaam, etc. Dit stuk gaat over persoonlijkheidsstoornissen in het algemeen en in volgende afleveringen bespreek ik tien erkende persoonlijkheidsstoornissen.

Een persoonlijkheidsstoornis is een diepgeworteld patroon van denken, voelen en handelen dat leidt tot problemen in het alledaagse leven. De persoon gedraagt zich herhaaldelijk op een manier die niet acceptabel is voor de omgeving, alsof hij of zij op een ander deuntje danst. Het probleem is ingekrast in de persoon en slijt niet met de tijd. Het drukt op de persoon als een last. Mensen met persoonlijkheidsstoornissen voelen zich eenzaam en verloren, omdat ze niet in de maatschappij passen. Ze zijn niet ‘gek’. Ze zien, proeven, ruiken, horen en voelen normaal. Ze zijn ook niet ziek of dronken. Maar ze hebben hardnekkige onlogische gedachten en gevoelens, die hun dagelijks leven verstoren en de kwaliteit van hun leven negatief beïnvloeden.

Net zoals je verschillende soorten groenten hebt, heb je ook verschillende soorten persoonlijkheidsstoornissen. Er zijn tien erkende persoonlijkheidsstoornissen. Deze staan beschreven in het Amerikaanse handboek DSM-5*. De invloed van dit handboek reikt wereldwijd. De vergelijking van persoonlijkheidsstoornissen met groenten is niet helemaal correct. Groenten komen uit de natuur, je twijfelt er niet aan of het kousenband of tayerblad is. Maar persoonlijkheidsstoornissen worden ook min of meer bepaald door cultuur. De kritiek op de DSM is dat het een label op mensen plakt en ze behandelt tot ze weer aan de normen van de maatschappij voldoen. Het boek zou dus een motor van normalisatie zijn. Ik ga niet in op deze interessante discussie. Ik gebruik dit naslagwerk als een handig hulpmiddel om niet te verdwalen in het bos van persoonlijkheidsproblemen.

De DSM classificeert persoonlijkheidsstoornissen in drie groepen en elke groep is onderverdeeld in typen. Groep A omvat personen die wantrouwig, vreemd of excentriek overkomen (paranoïde, schizoïde en schizotyisch), groep B omvat personen die chaotisch, impulsief en emotioneel overkomen en hun ongenoegen in relaties met anderen uitleven (antisociaal, borderline, theatraal en narcistisch) en groep C omvat personen die obsessief, angstig en bezorgd overkomen (dwangmatig, vermijdend, afhankelijk). Het zijn prototypes. In de praktijk zijn de grenzen niet duidelijk. Er is veel overlap en vermenging, wat herkenning lastig maakt. Ook het onderscheid tussen normaal en abnormaal is niet scherp.

Een diagnose helpt om (verzekerde) hulp te krijgen. Het woord diagnose is afgeleid van het Griekse diá (door) en gnósis (kennis of oordeel, nauwkeurig leren kennen). Een nauwkeurige diagnose bevordert de onderlinge communicatie tussen specialisten. Het geeft de betrokkene ook stof tot nadenken. Vaak komt een onderzoeker niet verder dan dat de persoon een ‘persoonlijkheidsprobleem’ heeft. Dat is ook de meest gestelde diagnose.

De oorzaak van persoonlijkheidsstoornissen is onduidelijk. Erfelijkheid, stress in de vroege kindertijd, verwaarlozing in de jeugd spelen een rol. Omdat de oorzaak onduidelijk is, is de classificatie van persoonlijkheidsstoornissen tijdelijk. Naarmate er meer kennis beschikbaar komt, kunnen ze verdwijnen of worden vervangen of aangepast.

Er is geen medicijn voor persoonlijkheidsstoornissen. Medicijnen kunnen wel verlichting bieden voor de gevolgen van persoonlijkheidsstoornissen, zoals angst en depressie. Specialisten kunnen betrokkenen helpen inzicht te krijgen in de bouw van hun persoonlijkheid en handvatten aanreiken om hun gedrag beter te beheersen. Dit kost veel tijd. En verandering is pas mogelijk als de persoon beseft dat het probleem bij hem of haar ligt en niet bij anderen.

In volgende afleveringen staan de tien erkende persoonlijkheidsstoornissen centraal. Misschien herkent u zichzelf, maar maak u daar geen zorgen over. Iedereen heeft een of meer persoonlijkheidstrekken die in een van de bovengenoemde groepen vallen. Maar zolang u in staat bent om lief te hebben en te werken - de klassieke definitie van gezondheid - is er geen probleem.

Ik geef geen medisch advies over diagnose en behandeling. De beschrijving van de persoonlijkheidsstoornissen is bedoeld om informatief te zijn. Het lezen van de beschrijvingen is geheel op eigen risico. Maar als de schoen past…