Soms is vermijden noodzakelijk, zoals in dit bekende epigram. “Hoe oud denk je dat ik ben,” vraagt iemand bij wie de rimpels al te zien zijn. “Wil je dat ik eerlijk antwoord?” “Jawel.” “Laten we dan over iets anders praten.” Dit is diplomatiek. Vermijden is een handicap als het wordt gedreven door angst.

Zo’n persoon is iemand die een promotie weigert omdat hij bang is voor afwijzing door zijn collega’s, omdat meer verantwoordelijkheid hem blootstelt aan hun kritische blik. Vanwege zijn gevoeligheid voor de geringste blijk van afkeuring blijft hij liever ‘onzichtbaar’ op het werk. Hij tobt voortdurend over wat anderen van hem denken. Zijn tobberij bestaat al sinds zijn kindertijd. Hij was nooit haantje de voorste of eerste vioolspeler.  

Zo iemand sluit zich alleen aan bij mensen als hij zeker weet dat ze hem aardig zullen vinden en niet om hem zullen lachen. Hij heeft dus weinig sociale contacten, maar verlangt er wel naar. Hij is stil in groepen, omdat hij bang is dat hij iets raars zal zeggen. Zijn geremdheid valt op waardoor hij verder gespannen raakt en meer gaat twijfelen aan zichzelf. Omdat hij verlangt naar contact en acceptatie, kan hij terechtkomen in een gevaarlijke sekte, die hem warm en met liefde ontvangt en hem vervolgens manipuleert.

Door zijn sociale onbeholpenheid heeft hij geen positief beeld van zichzelf. “Ik ben zwak, incapabel”. Door zijn gebrek aan zelfvertrouwen mist hij veel kansen in zijn leven. Hij zegt sollicitatiegesprekken af uit vrees te kort schieten. Door zijn schaamte over dit alles schuilt hij nog meer, wat zijn sociale onhandigheid erger maakt.

Zo iemand zegt ‘ja’ op alles wat hem gevraagd wordt. Hij doet dingen waar hij helemaal geen zin in heeft. Hij wil aardig gevonden worden en durft geen ‘nee’ te zeggen. Hij vermijdt conflicten. Op een dag bezwijkt hij onder de last van alle ‘ja’s’. Hij komt dan terecht bij de specialist. Voor zo’n gevoelig persoon kan dit zenuwslopend zijn, maar de specialist kan hem door de moeilijkheden heen slepen en hem helpen groeien.

Ze leert hem eerst goed adem te halen. In kleine stapjes stelt ze hem bloot aan gevreesde situaties. Eerst oefent hij veilig in rollenspellen, daarna in het echt. Zo nodig geeft ze hem een bètablokker om zijn trillen, zweten en hartkloppingen in gespannen situaties te blokkeren. Het onderliggende mechanisme van zijn vermijding (gedrag) is dat zijn gevoelens (angst, schaamte) gekoppeld zijn aan onjuiste cognities (gedachten). Door automatische denkfouten ziet zo iemand beren op de weg. Hij overschat situaties door niet-onderzochte aannames. Zijn onjuiste gedachten worden opgespoord, onderzocht en gecorrigeerd, zodat hij in dezelfde situatie net zo kalm en zelfverzekerd blijft als de Boeddha zelf.

Zo iemand kan pijnlijke schuldgevoelens ervaren als hij ‘nee’ zegt. Door een paar keer diep adem te halen met de ogen dicht en zich te richten op het positieve kunnen die worden weggeblazen. Soms moet je gewoon nee durven zeggen. Ouders die niet ‘nee’ durven te zeggen tegen hun kinderen, verliezen hun ouderlijk gezag. 

Na een simpele “nee” kan er een ongemakkelijke stilte vallen, omdat die ‘nee’ moet landen. Zo iemand heeft dan de neiging om de stilte op te vullen: “laat maar, ik doet het wel”. Dat is weer je richten op de afkeurende reactie van de ander. Niet doen. Een vriendelijke ‘nee’ kan eventueel ook: “ik moet je teleurstellen…”, of met compassie: “het spijt me, ik moet je teleurstellen…”.

Uitleg na ‘nee’ is niet nodig, maar soms helpt een beetje context. Één reden geven is voldoende: “Ik wil wat tijd doorbrengen met mijn familie” of “ik moet wat aandacht besteden aan mijn gezondheid”, etc. Je bent niet verantwoordelijk voor iemands gevoelens als je ‘nee’ zegt. Goede vrienden zullen je ‘nee’ respecteren. Bovendien kan je altijd nog van gedachten veranderen als de omstandigheden dat toelaten. Vrienden die verdwijnen als je ze niet meer pleased waren er niet echt voor je. 

D. Balraadjsing 

Narcist (7)

Obsessief-compulsief (8)