Michel Foucault was een filosoof die o.a. het waarheidspreken tegen machthebbers heeft omschreven. Hij gaf aan dat een spreker die opkomt voor de waarheid bij politieke machthebbers meestal moedig is. “De spreker neemt risico's omdat de uitgesproken woorden gevaarlijk of schadelijk kunnen zijn voor zichzelf of anderen. Het is dus niet zomaar een kwestie van vrijmoedig spreken, maar het vereist moed. De spreker heeft een morele relatie tot de waarheid en is bereid daarvoor risico's te nemen, waaronder persoonlijk verlies of soms zelfs de dood”. 

“Het risico dat de spreker neemt, is reëel omdat het spreken van de waarheid tegen machthebbers de spreker in reëel gevaar kan brengen en zwijgen niet altijd een keuze is. Mensen met een hoge integriteit zullen eerder verlies voor lief nemen, ook al omdat zij minder hechten aan status en geld, en veel aan eerlijkheid. Waarheidspreken vereist integriteit: Oprechtheid en authenticiteit. Toch komen waarheidssprekers vaak van een koude kermis thuis doordat politieke machthebbers een valse veiligheid hebben gecreëerd. 

Politieke machthebbers zijn zich meestal bewust dat het vereist is om een gevoel van veiligheid te bewerkstelligen in hun omgeving. Met als doel meer transparantie, goed bestuur en het vroegtijdig informeel aankaarten en voorkomen van problemen. Leiders geven vaak aan dat zij een cultuur van openheid en kwetsbaarheid bevorderen. Maar door overmatige positiviteit worden toch problemen genegeerd en kunnen zij juist tegengeluiden niet aanhoren. Opbouwende kritiek wordt dan ervaren als het verstoren van de veilige omgeving en de harmonie. Dit betekent dat ze hun eigen fouten niet kunnen toegeven en niet open staan voor feedback. Zij creëren hierdoor juist een onveilige omgeving wat veel weerstand kan oproepen. Daarin is waarheid spreken riskant. Je bent dan namelijk volgens de wet niet beschermd tegen benadeling in de vorm van pesten.

Pesten door machtsmisbruik kan traumatisch zijn. Slachtoffers krijgen vaak een minderwaardigheidsgevoel en lichamelijke klachten, vertrouwen hun omgeving niet meer en zijn bang om maatschappelijk te functioneren. Die gevoelens kunnen leiden tot verder isolement, diepe depressie, vertrek uit hun omgeving en het kan zelfs leiden tot gedachten en het overgaan tot zelfmoord.

Daarnaast zijn er ook individuele kenmerken van machthebbers die de schijnveiligheid van waarheidspreken ernstig aantasten. Politieke Leiders die narcistische, machiavellistische en psychopathische trekken vertonen scoren hoog op manipulatief gedrag. Zij kenmerken zich door een gebrek aan empathie, gebrekkige moraal, leugenachtigheid en een neiging tot dominantie en agressie. De statistische kans dat deze niet-integer gedrag vertonen, zoals fraude, corruptie, maar ook seksueel grensoverschrijdend gedrag, is fors hoger en maakt de leefsituatie onveiliger waardoor waarheid spreken gevaarlijk gaat worden. Door angst houden velen hun mond en hopen dat anderen voor hun gaan opkomen. Veel waarheid sprekers die kritiek hebben geuit op het huidig regeringsbeleid te Suriname zijn ontslagen en/of opgepakt, vastgezet en/of naar de rechtbank verwezen.

Wil men waarheid spreken via het stakingsrecht moet men nu eerst een vergunning gaan halen bij de machthebbers. Als zij gaan staken dan worden ze vaak naar de rechtbank verwezen en de uitspraak is heel vaak dat zij geen recht hebben om te staken omdat zij in dialoog het probleem moeten gaan voorleggen aan de machthebbers via waarheid spreken. De rechter gaat er dus vanuit dat men kan waarheidspreken in een veilige omgeving maar in een veilige omgeving zouden de leiders van een staking niet naar de rechtbank worden verwezen maar hadden de machthebbers de dialoog al aangegaan. de rechters houden daarmee de schijnveiligheid in stand en bewerkstelligen dat de waarheidsspreker kan worden gepest en gesanctioneerd. 

Politiek manipulaties van de machthebber zoals desinformatie kan hierdoor vrij spel krijgen. Al is het volk zich terdege bewust dat er desinformatie door de regering wordt verspreid blijven er toch leugens achter in ons hoofd. Dat kan nooit het doel van rechtspraak zijn die juist de maatschappij moet beschermen tegen wettelijk onrecht.

Daarom is het van belang dat integere mensen niet ophouden met waarheidspreken, juist als een maatschappij niet veilig is zullen integere waarheidssprekers moeten opkomen tegen machtsmisbruik om verandering te brengen voor hun medemens. Ondersteun de waarheidsspreker die vecht tegen onrecht.

Marie-Louise Vissers