In Suriname is er altijd geritsel. Ik bedoel, in de struikjes en de bosjes. Overdag hoor je in de bladeren het geritsel van hagedissen op zoek naar een hapje, ‘s nachts het geritsel van ratten op zoek naar een maaltijd. Je ziet ze niet, maar je weet dat ze er zijn. Vaak zien ze je als eerst en dokken dan snel weg. Ook in de politiek is er geritsel, maar dan zijn het geen dieren maar mensen die informeel, ondoorzichtig, soms illegaal handelen, op zoek gaan naar een ‘nyan’.

Het geritsel kan positief zijn. Bijvoorbeeld informeel, achter de schermen, onderhandelen om een regering te vormen, een politiek besluit te nemen, een compromis te smeden, een impasse te doorbreken, etc. Als dit in het algemeen belang, te goeder trouw en eerlijk gebeurt, is het goed. Belangengroepen proberen achter de schermen ook politici te beïnvloeden. Dat hoort bij de democratie.

Negatief is het als er achter de schermen politieke spelletjes worden gespeeld, enge belangen worden gediend en tegenprestaties worden geëist - “als jij dit voor me doet, doe ik dat voor jou” -, zoals het laten vallen van een corruptiezaak, het geven van concessies, percelen of vergunningen, het belonen van overlopers met hoge functies. Hier wordt wangedrag beloond.

Negatief is het als familie en vrienden via politieke inmenging in overheidsdienst worden genomen, zonder dat ze geschikt zijn voor een bepaalde functie of zelfs nergens voor geschikt zijn, tot grote ontsteltenis van ambtenaren die wel aan de eisen voldoen en goed presteren. Daarom wekt ‘lanti’ soms de indruk van een sociaal vangnet met dienstverlening als bijzaak. De productie is bedroevend...

C. wil een perceel op naam van een ander zetten, wordt van de ene rij naar de andere gestuurd, krijgt te horen dat de afhandeling weken gaat duren. Gelukkig kent hij iemand die zijn zaak met één telefoontje in vijf minuten kan regelen. Zonder ‘kennissen’ blijf je hangen in de suffe bureaucratie.

Quid pro quo (voor wat hoort wat), is een diepgeworteld cultuurverschijnsel. Iedereen doet eraan mee, van hoog tot laag. Het toedienen van de vereiste ‘lekkers’ versnelt het slakkengangetje van de bureaucratie of omzeilt de wirwar aan regels die het zakendoen belemmeren of vertragen. Komt dit door een zwakke overheid die haar burgers niet kan beschermen of is het een cultuur van medelijden, elkaar helpen en onvoldoende burgerplichtsbesef?

De ambtenarij is een gigantische spons die het geld van de belastingbetaler opzuigt. Overtallige ambtenaren moeten worden overgeheveld naar de particuliere sector die geen werknemers kan vinden. Maar welke politieke partij specificeert in haar verkiezingsprogramma: hoeveel minder ambtenaren, hoeveel minder uitgaven, in welk tijdbestek. Pas in deze regeerperiode lijkt de ambtenarij voor het eerst in de geschiedenis te zijn gekrompen, zij het minimaal.

Om nepotisme tegen te gaan, moeten sollicitatieprocessen bij de overheid blind zijn: de selectiecommissie mag niets weten over de kandidaat, behalve opleiding, ervaring, verdienste en bewijs van goed gedrag. Als blijkt dat er familie of vrienden zijn gekozen als de ‘blinddoek’ wordt verwijderd, is dat geen nepotisme. 

Sommige ministeries lijken privé koninkrijkjes, ‘bezeten’ door een politieke partij. Deze bekrompenheid blokkeert de ontwikkeling van hardwerkende burgers en ondernemers om politieke of etnische redenen. Op het ministerie van grondzaken regelde een ritselcircuit van ambtenaren alleen de grondpapieren van sommigen. Het motief is makkelijk te raden. Geschokte slachtoffers meldden dat hun percelen stiekem werden ingepikt en aan anderen werden gegeven. Op het ministerie van Sociale Zaken bereikte het geld bedoeld voor kwetsbare mensen hen niet, maar bleef het plakken aan pseudokwetsbare vingers.

Om het gesjoemel met grond te stoppen, benoemde de president een viceminister (blijkbaar had hij niet de presidentiële ballen om de minister uit zijn kabinet te gooien). De vele presidentiële commissies lijken gek, maar er zit methode in deze gekte. De president kiest zelf goedwillende ambtenaren uit om projecten sneller uit te voeren of sabotage te voorkomen. Toch glipt er nog veel door vingers.

Een historisch geritsel. H - nog steeds spoorloos - wist overal geld te lenen voor zijn baas B - inmiddels overleden. Hij vroeg broker O om geld. Hij zei dat ze hard zouden werken om O terug te betalen. Blijkbaar had H een goed kletsverhaal. O gaf geld, H ontving. Beiden moeten hebben gedacht “het komt wel goed”. Niks van waar. H bleek overal geld geleend te hebben, terwijl B de zaak failliet liet gaan. S erfde de wirwar aan schulden en alleen Joost weet waar het geld gebleven is. S’ reddingspogingen werken, maar de vruchten zijn nog zuur.

Een nette, opgeruimde omgeving (transparantie, controle, verantwoording) helpt tegen geritsel en trekt investeerders aan, maar niet alle politici willen dat. Dus de schoonmaakploeg moet even wachten. Wat nu frappeert en frustreert, zijn de winkelprijzen. Koopkracht is belangrijk voor de verkiezingen, want koopkracht geeft macht.