Peru heeft nu de zesde president in nog geen vijf jaar. Van deze zes waren er twee gekozen, terwijl de andere vier door het Congres benoemd waren, nadat het parlement de twee gekozen presidenten had afgezet. Ook twee benoemde presidenten werden later weer afgezet. Één voormalige president zit in de gevangenis, terwijl tegen vijf anderen onderzoeken vanwege corruptie lopen. Een zevende ex-president pleegde zelfmoord toen de politie hem kwam ophalen.

Pedro Castillo komt uit een arm ruraal gedeelte van Peru. Hij is 25 jaar onderwijzer op de lagere school geweest. Daarnaast was hij vakbondsleider, die in 2017 een grote staking van leerkrachten heeft geleid. In 2021 werd hij presidentskandidaat van de linkse partij ‘Peru Libre’, omdat de voorzitter in de gevangenis zat en niet zelf kon meedoen. In een behoorlijk verdeeld veld met 18 kandidaten behaalde Castillo 19% van de stemmen in de eerste ronde.

Omdat niemand de meerderheid had volgde er een tweede verkiezingsronde, waarbij hij uitkwam tegen de rechtse kandidaat Keiko Fujimori. Haar vader, Alberto Fujimori, was president van 1990 tot 2000, en werd toen afgezet door het parlement. Hij zit sinds 2009 in de gevangenis, vanwege mensenrechtenschendingen en corruptie. In de tweede ronde won Castillo van Keiko Fujimori met een minimaal verschil van 0,2%.

Er blijkt een continue machtsstrijd te zijn tussen het parlement en de regering in Peru. Vanwege de rechtstreekse verkiezing van de president kan hij/zij gekozen worden, zonder een meerderheid te hebben in het parlement. De oppositie kan dus sterker zijn in het parlement en probeert dan de regering naar haar pijpen te laten dansen, wat geen enkele Regering leuk vindt en dan krijg je een machtsstrijd.

Elke president moet dus zijn/haar weg vinden om met een meerderheid in het Parlement te werken. In het huidige Congres heeft de partij van Castillo 37 van de 130 zetels. In januari 2022 werd Vice President, Dina Boluarte, uit de partij gezet en in juni 2022 werd ook Castillo zelf eruit gezet, zodat de ondersteuning is weggevallen. De Marxistisch-Leninistische voorzitter vond dat Castillo de partijlijn niet goed uitvoerde.

Vanaf zijn aantreden als president poogde het Congres drie keer om Castillo af te zetten. De eerste keer stemden slechts 46 congresleden hiervoor en de tweede keer 55. De laatste keer -op 7 december- is het gelukt met 101 stemmen. In een poging om zijn positie te redden, ging de president in de aanval en stelde op de televisie dat hij het Congres zou ontbinden en nieuwe verkiezingen zou uitschrijven. Dit was het model van een bijzondere staatsgreep nl. een zgn. auto-coup, welke president Fujimori met succes in 1992 gehanteerd had.

Het verschil was dat Fujimori toen erg populair was, omdat hij de leider van de Maoistische guerillabeweging ‘Lichtend pad’ (Sendero Luminoso) had gevangen en daarmee ook een eind aan de burgeroorlog die vanaf 1980 zo een 70.000 levens had gekost, maakte. Fujimori had ook het leger achter zich. Castillo was echter niet populair, zeker niet in de hoofdstad Lima, en had het leger niet achter zich. Zijn autocoup mislukte daarom meteen en nog dezelfde dag zette het Congres hem af en werd de vice president Dina Boluarte, de eerste vrouwelijke president, ingezworen als president.

Met het aantreden van president Boluarte leek de zaak gered en was het volgens de grondwet opgelost. Castillo zag in dat de zaak verloren was en probeerde de Mexicaanse ambassade te bereiken om politiek asiel aan te vragen. Op weg daarnaartoe werd hij echter opgepakt en ingesloten. Zijn achterban begon zich te roeren, met name de Inheemsen in het zuiden, die hoge verwachtingen hadden dat Castillo hun achterstand zou wegwerken. In Peru zijn er duidelijke tegenstellingen tussen de hoofdstad en het achterland, waarbij het ook etnische kenmerken heeft, omdat in het achterland veel Inheemsen wonen.

Met gewelddadig optreden dacht men dat de protesten snel zouden ophouden, maar dat is anders uitgepakt. Het is olie op het vuur gebleken, waarbij veel onderhuidse ontevredenheid zich begon te uiten. De achterban ging richting Lima om daar op vrijlating van Castillo aan te dringen, waardoor de protesten zich naar de hoofdstad verplaatsten. Door het aanhoudende geweld kreeg de achterban sympathie van studenten en andere groepen, die ook eigen grieven hadden tegen de regering, zodat het protest grotere vormen heeft aangenomen. De zaak dreigt steeds meer uit de hand te lopen.

Mensenrechtengroepen bemoeien zich er nu mee en ook omliggende landen roepen op tot kalmte en terugdringen van het staatsgeweld. Zelfs Paus Francis heeft zich ermee bemoeid. President Boluarte wil nu al dit jaar verkiezingen uitschrijven. Ook betreurt ze het verlies van levens en laat mensenrechtenorganisaties toe om onderzoek te doen. President Castillo had een beroep op de Organisatie van Amerikaanse Staten gedaan om ondersteuning voor de democratie. De OAS heeft in november 2022 een zware groep van ministers en anderen gestuurd (High Level Group on Peru). Die groep heeft de vinger op de wonde plekken gelegd en een aantal goede aanbevelingen gedaan. Ze gaven aan dat alle partijen een politieke wapenstilstand moesten houden, teneinde een inclusieve dialoog te starten.

De dialoog moest gefaciliteerd worden door een ‘derde partij’ buiten het machtscentrum. Tegelijk werd opgeroepen te waken voor racisme en discriminatie en de vrijheid van pers niet te belemmeren. Het rapport werd mondeling gepresenteerd aan de OAS op 7 december. Helaas wilde het parlement niet wachten op het rapport, omdat ze een overwinning rook, terwijl de president zich genoodzaakt zag die dag ook te handelen. Achteraf blijkt iedereen verliezer te zijn en had men liever naar goed advies kunnen luisteren. De burgers van Peru en de economie van dat land zijn nu slachtoffer.

Marten Schalkwijk